شاخص بریستول Bristol Stool Form Scale مخفف BSFS در سال ۱۹۹۷ به‌عنوان ابزاری بالینی برای طبقه‌بندی شکل و قوام مدفوع طراحی شده است. این مقیاس مدفوع را به هفت نوع، از نوع ۱ (توده‌های سفت) تا نوع ۷ (اسهال آبکی)، تقسیم می‌کند و به پزشکان کمک می‌کند سرعت عبور و عملکرد روده و مشکلاتی مانند یبوست، اسهال، سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) و بیماری کرون را ارزیابی کنند. گرچه این مقیاس ابتدا برای استفادهٔ پزشکی تدوین شده بود، افراد عادی نیز می‌توانند از آن برای پایش سلامت دستگاه گوارش خود استفاده کنند.
مدفوع سالم چه شکلی است و چرا اهمیت دارد؟
پس از دفع، آنچه در کاسۀ توالت می‌بینید حاصل رژیم غذایی، میزان مایعات دریافتی، مصرف داروها، سبک زندگی و سلامت رودۀ شماست. هر فرد الگوی دفع متفاوتی دارد، اما مدفوع نرم که به راحتی دفع شود، مانند انواع ۳ و ۴ در مقیاس بریستول نشانهٔ سلامت مطلوب روده است.
نوع ۱-۲ نشان‌دهندۀ یبوست است.
نوع ۳-۴ مدفوع ایدئال محسوب می‌شود، زیرا دفع آن آسان‌تر است.
نوع ۵-۷ ممکن است نشان‌دهندۀ اسهال و فوریت در دفع باشد.
یک مدفوع ناسالم چه شکلی است؟
انواع ناسالم مدفوع در مقیاس بریستول (تیپ‌های ۱، ۲، ۵، ۶ و ۷) که می‌توانند نشان‌دهندۀ یبوست یا اسهال باشند.
(تصویر مدفوع فقط انواع ناسالم بیاد)
آشنایی با ۷ نوع مدفوع در مقیاس بریستول و معنای آن‌ها
مقیاس بریستول، مدفوع را به هفت دسته تقسیم می‌کند و هر دسته تصویری از وضعیت دستگاه گوارش شما ارائه می‌دهد. در ادامه می‌توانید ببینید هر نوع مدفوع چه شکلی دارد و چه پیامی دربارهٔ سلامت روده‌ها می‌دهد.
نوع ۱: تکه‌های کوچک، سفت و خشک، جدا از هم
مدفوع به شکل گلوله‌های کوچک و سخت است که جدا از هم دفع می‌شوند.
معنا: نشانهٔ یبوست شدید و دفع آن معمولاً بسیار سخت و همراه با زور زدن است.
نوع ۲: مدفوع کشیده با سطح ناهموار و توده‌توده
مدفوع حالت کشیده دارد اما سطح آن پر از برجستگی‌های توده‌ای است.
معنا: نشان‌دهندهٔ یبوست متوسط؛ قوام سفت و خشک و دفع دشوار دارد.
نوع ۳: مدفوع کشیده با سطح ترک‌خورده
مدفوع کشیده است و روی سطح آن ترک‌های ریز دیده می‌شود.
معنا: حالت طبیعی محسوب می‌شود، هرچند کمی سفت‌تر از ایدئال است.
نوع ۴: مدفوع کشیده با سطح صاف و نرم
مدفوع کشیده، صاف و نرم است و سطحی یکدست دارد.
معنا: سالم‌ترین و ایدئال‌ترین حالت دفع؛ نشان‌دهندهٔ عملکرد طبیعی روده‌هاست.
نوع ۵: تکه‌های نرم با لبه‌های مشخص
مدفوع به صورت تکه‌های نرم و جدا از هم با لبه‌های واضح دیده می‌شود.
معنا: حالت مرزی بین طبیعی و اسهالی؛ غذا کمی سریع‌تر از حد معمول از روده عبور کرده است.
نوع ۶: تکه‌های نرم و له‌شده با لبه‌های نامنظم
مدفوع به شکل توده‌های نرم و له‌شده است که شکل مشخصی ندارند و لبه‌های آن نامنظم است.
معنا: نشانهٔ اسهال خفیف تا متوسط؛ معمولاً با احساس دفع فوری همراه است.
نوع ۷: مدفوع کاملاً آبکی، بدون تکه‌های جامد
مدفوع کاملاً مایع است و هیچ بخش جامدی در آن وجود ندارد.
معنا: نشانهٔ اسهال شدید و خطر کم‌آبی بدن؛ در صورت تکرار باید بررسی پزشکی شود.
چه زمانی مدفوع شما نیاز به بررسی پزشکی دارد؟
در مقیاس بریستول بعضی الگوهای مدفوع می‌توانند نشان‌دهندۀ اختلال گوارشی یا مشکل در سلامت روده باشند. اگر هر یک از موارد زیر بیش از دو تا سه هفته ادامه داشت، بهتر است توسط پزشک بررسی شود:
- تغییر مداوم در الگوی دفع؛ مثل تغییر شکل یا تعداد دفعات مدفوع.
- مدفوع بسیار سفت یا بسیار شل؛ ماندگاری تیپ ۱ (خشک و گلوله‌ای) یا تیپ ۶ و ۷ (خیلی نرم یا آبکی).
- وجود خون یا رنگ غیرعادی؛ خون روشن، تیره یا مدفوع سیاه‌رنگ.
- علائم همراه؛ درد شکم، تب، کاهش وزن بی‌دلیل یا احساس انسداد.
این نشانه‌ها می‌توانند از یبوست و اسهال مزمن تا بیماری‌های التهابی روده یا مشکلات جدی‌تر خبر دهند. مراجعۀ زودهنگام به پزشک باعث تشخیص سریع‌تر و درمان مؤثرتر می‌شود.
اعتبار علمی مقیاس بریستول
مقیاس بریستول ابزاری تصویری و استاندارد، بر پایۀ پژوهش‌های بالینی است که نخستین بار در دانشگاه بریستول توسعه یافت. پژوهشگران نشان دادند شکل ظاهری مدفوع با سرعت عبور محتویات در رودهٔ بزرگ ارتباط مستقیم دارد؛ یافته‌ای که پشتوانهٔ علمی استفاده از ظاهر مدفوع برای ارزیابی عملکرد روده را فراهم کرد.
بررسی‌های بعدی و مرور مطالعات متعدد نشان داده‌اند که این مقیاس در زبان‌ها و جمعیت‌های مختلف ترجمه و اعتبارسنجی شده و از پایایی و تکرارپذیری بالایی برخوردار است. نتایج پژوهش‌ها همچنین تأیید می‌کند که تیپ‌های مختلف آن با شاخص‌های فیزیولوژیک مانند یبوست، اسهال و زمان عبور روده‌ای همبستگی قابل توجهی دارند. بنابراین، این مقیاس ابزاری استاندارد و ساده است که می‌تواند به‌عنوان روشی غیرتهاجمی برای ارزیابی سلامت عملکرد روده و پیگیری تغییرات گوارشی به‌کار رود.
مقیاس بریستول در ایران
مقیاس بریستول تنها به مطالعات خارجی محدود نمانده و در ایران نیز ترجمه و اعتبارسنجی علمی شده است. در پژوهش‌های انجام‌شده روی بیماران ایرانی، نسخۀ فارسی این مقیاس با دقت بالا به کار گرفته شد و نتایج آن پایایی و توافق بین ارزیابان بسیار خوبی نشان داد. به بیان ساده، وقتی افراد یا پزشکان ایرانی از این مقیاس استفاده کردند، ارزیابی‌های تکراری نتایج مشابهی به‌دست داد و تیپ‌های مدفوع به‌خوبی قابل تشخیص بود. اعتبار نسخۀ فارسی به این معناست که کاربران، چه در محیط بالینی و چه در پژوهش‌های گوارشی، می‌توانند به نتایج این مقیاس اعتماد کنند.
دیدگاهتان را بنویسید