چرا بعضی افراد دیرتر پیر می‌شوند؟
حتماً کسانی را دیده‌اید که در دهه‌های شصت یا هفتاد زندگی‌شان، هنوز پرانرژی، هوشیار و فعال‌اند در حالی‌که هم‌سن‌وسال‌هایشان با بیماری‌ها و خستگی درگیرند. سال‌ها تصور می‌شد راز این تفاوت فقط در سبک زندگی سالم خلاصه می‌شود: تغذیه، ورزش، خواب و مدیریت استرس. اما پژوهش‌های ژنتیکی در دهۀ اخیر نشان داده‌اند که ماجرا پیچیده‌تر از این است. در درون سلول‌های ما، ژن‌هایی وجود دارند که می‌توانند بر سرعت پیری، مقاومت در برابر التهاب و توان ترمیم بافت‌ها اثر بگذارند. ژن‌هایی مانند FOXO3، APOE، CETP، SIRT1 و چند ژن دیگر که حضورشان در افراد سالمند با طول‌عمر طولانی به‌طور مکرر مشاهده شده است. البته این به‌معنای «تعیین کامل سرنوشت» نیست و سبک زندگی همچنان نقش مهمی دارد. اما دانستن اینکه برخی ژن‌ها مسیر پیری را آهسته‌تر می‌کنند، به ما کمک می‌کند بهتر بفهمیم چرا بدن بعضی افراد در برابر زمان مقاوم‌تر است،
و امروز دقیقاً می‌خواهیم درباره‌ی همین ژن‌ها و نقش آن‌ها در طول عمر بیشتر بدانیم.
ژن‌ها چگونه بر طول عمر و روند پیری اثر می‌گذارند؟
ژن‌ها دستورالعمل‌های زیستی بدن ما هستند؛ بخش‌هایی از DNA که تعیین می‌کنند سلول‌ها چطور کار کنند، چه پروتئین‌هایی بسازند و چگونه به تغییرات محیطی پاسخ دهند. بخش زیادی از ویژگی‌های فیزیولوژیکی ما مانند رنگ چشم، قد یا حتی نحوۀ واکنش بدن به استرس تحت کنترل ژن‌ها قرار دارد. در سال‌های اخیر، پژوهش‌های متعددی نشان داده‌اند که ژن‌ها فقط بر ظاهر یا بیماری‌ها اثر نمی‌گذارند، بلکه در روند پیری و طول عمر نیز نقش فعالی دارند. برخی از این ژن‌ها در مسیرهایی شرکت می‌کنند که با ترمیم آسیب سلولی، مقاومت در برابر استرس اکسیداتیو، تنظیم متابولیسم و کنترل التهاب مرتبط‌اند. وقتی تمام این مسیرها به‌درستی کار کنند، سلول‌ها دیرتر فرسوده می‌شوند و بدن برای مدت طولانی‌تری در وضعیت سالم باقی می‌ماند. به همین دلیل، در مطالعات طول عمر، ژن‌هایی مانند FOXO3، APOE، CETP، SIRT1، TP53 و IGF-1 بارها مورد توجه قرار گرفته‌اند.
ژن FOXO3؛ و نقش آن در ترمیم سلولی و تعادل بدن
یکی از شناخته‌شده‌ترین «ژن‌های طول عمر» ژن FOXO3 است. مطالعۀ معروف Willcox و همکارانش در سال ۲۰۰۸ نشان داد که افرادی با نوع خاصی از این ژن، بیشتر عمر می‌کنند. FOXO3 در واقع نقش یک «مدیر داخلی» را در سلول‌ها دارد؛ وقتی بدن با استرس، التهاب یا آسیب روبه‌رو می‌شود، این ژن فعال‌تر می‌شود و به سلول‌ها کمک می‌کند خودشان را ترمیم کنند، انرژی را بهتر مصرف کنند و جلوی فرسودگی زودرس را بگیرند. به همین دلیل است که پژوهشگران به آن لقب «ژن محافظ بدن در برابر پیری» داده‌اند.
ژن APOE و نقش آن در تنظیم چربی و سلامت مغز
ژن APOE مسئول تنظیم چربی‌ها و کلسترول در بدن است و به‌طور غیرمستقیم روی سلامت مغز و قلب هم اثر می‌گذارد. از این ژن سه نوع اصلی وجود دارد (ε۲، ε۳، ε۴) که هرکدام عملکرد متفاوتی دارند. مطالعات نشان داده‌اند افرادی که نوع ε۲ را دارند، معمولاً سیستم متابولیسم چربی متعادل‌تری دارند و در سنین بالا، عملکرد مغز و قلب‌شان بهتر حفظ می‌شود. در مقابل، نوع ε۴ ممکن است خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند آلزایمر را بالا ببرد. به زبان ساده، APOE در حفظ سلامت مغز و تنظیم سوخت‌وساز چربی نقش کلیدی دارد، چیزی که برای طول عمر سالم بسیار مهم است.
ژن CETP و نقش آن در تعادل چربی و سلامت قلب
ژن CETP در جابه‌جایی کلسترول میان سلول‌ها و لیپوپروتئین‌ها نقش دارد و روی سطح چربی خون تأثیر می‌گذارد. مطالعات روی سالمندان ژاپنی نشان داده‌اند که نوع خاصی از این ژن باعث افزایش کلسترول خوب (HDL) و کاهش خطر بیماری‌های قلبی می‌شود. چون سلامت قلب یکی از ستون‌های اصلی طول عمر است، ژن CETP هم به‌عنوان یکی از عوامل ژنتیکی مؤثر در پیری سالم شناخته می‌شود.
سایر ژن‌های تأثیرگذار در روند پیری و طول عمر
پژوهش‌ها نشان می‌دهند که ژن‌های طول عمر فقط به چند مورد خاص محدود نمی‌شوند. ژن‌هایی مانند SIRT1 (تنظیم انرژی و ترمیم DNA)، TP53 (محافظت در برابر سرطان) و IGF-1 (تنظیم رشد سلولی و سوخت‌وساز) نیز در این فرآیند نقش دارند. این ژن‌ها مسیرهایی را کنترل می‌کنند که تعادل بین رشد، بازسازی و استراحت سلول‌ها را حفظ می‌کنند — تعادلی که با افزایش سن، نقش حیاتی‌تری پیدا می‌کند. در واقع، ترکیب عملکرد این ژن‌هاست که تعیین می‌کند بدن ما با چه سرعتی پیر شود.
چطور می‌توان ژن‌های طول عمر را فعال نگه داشت؟
ژن‌های طول عمر برای اینکه درست کار کنند، به محیطی مناسب در بدن نیاز دارند. آن‌ها وقتی بهترین عملکرد را دارند که بدن در تعادل باشد: قند خون نوسان نداشته باشد، التهاب پایین باشد و انرژی سلولی به‌خوبی تأمین شود. اینجاست که سبک زندگی نقش اصلی را بازی می‌کند. رژیم‌های غذایی متعادل مانند رژیم مدیترانه‌ای یا الگوهای غذایی با سبزیجات، ماهی، مغزها و روغن زیتون، مسیرهایی را در بدن فعال می‌کنند که با ژن‌های طول عمر در ارتباط‌اند. ورزش منظم باعث می‌شود ژن‌های مربوط به ترمیم سلول، عملکرد میتوکندری و سوخت‌وساز بهتر کار کنند. خواب کافی و مدیریت استرس هم محیطی آرام‌تر برای سلول‌ها ایجاد می‌کند تا ژن‌های محافظ فعال بمانند و مسیرهای التهابی خاموش‌تر شوند. به زبان ساده، ژن‌های طول عمر در بدن همه‌ی ما وجود دارند اما اینکه چقدر فعال بمانند، به نحوۀ زندگی ما بستگی دارد. تغذیه، حرکت، خواب و آرامش روزانه همان سیگنال‌هایی هستند که به بدن می‌گویند «در حالت سالم بمان» و بدن، اگر شرایط را فراهم کنیم، واقعاً به آن گوش می‌دهد.
دیدگاهتان را بنویسید